Η χρήση του κινητού τηλεφώνου παράλληλα με την οδήγηση αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο πρόκλησης τροχαίου συμβάντος.
Υπολογίζεται ότι περίπου 10%-30% των τροχαίων συγκρούσεων οφείλεται σε απόσπαση προσοχής λόγω χρήσης κινητού τηλεφώνου (ETSC, 2022). Ιδιαίτερα όσον αφορά την ομάδα των νέων, η χρήση του κινητού αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερα δελεαστική και συχνά επιτακτική ενώ ένα σημαντικό ποσοστό νέων αναγνωρίζει την προβληματική χρήση του κινητού κατά την οδήγηση. Σε πρόσφατη έρευνα (AAA, 2020), το 59% νέων σε ηλικία οδηγών ανέφερε χρήση τηλεφώνου ανά χείρας παράλληλα με την οδήγηση ενώ το 75% των νέων ανέφερε χρήση τηλεφώνου σε στάση/εκκίνηση σε/από φωτεινό σηματοδότη.
Όπως επισημαίνει το Road Safety Inbox του Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας (Ι.Ο.ΑΣ.) «Πάνος Μυλωνάς», σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα η εστίαση στο κινητό ανά χείρας για περισσότερο από 2 δευτερόλεπτα παράλληλα με την οδήγηση, ισοδυναμεί με 3.8 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμπλοκής σε τροχαία σύγκρουση, αριθμός σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση τον αντίστοιχο κίνδυνο από υπέρβαση του ορίου ταχύτητας κατά 10χλμ/ώρα (2.88), τη χρήση μαριχουάνας (3.16) και τις δυσκολίες λόγω κόπωσης (3.62).
Η απόσπαση προσοχής λόγω χρήσης κινητού
Ως απόσπαση ορίζεται η περίσπαση της προσοχής από τις σημαντικές, για την ασφαλή οδήγηση, διεργασίες, προς οποιασδήποτε άλλη απαιτητική διεργασία (Lee et al., 2008). Με αυτό το σκεπτικό, οτιδήποτε απομακρύνει το βλέμμα του οδηγού μακριά από τον δρόμο για περισσότερα από 2 δευτερόλεπτα λογαριάζεται ως ένας παράγοντας απόσπασης της προσοχής. Ο χρόνος αυτός είναι δυνατόν να ισοδυναμεί με τον χρόνο που ένας/μια οδηγός θα χρησιμοποιήσει το κινητό τηλέφωνο για να συντάξει ένα μήνυμα, να ελέγξει κάτι στον χάρτη, να βγάλει μια φωτογραφία ή βίντεο ή να αναζητήσει ένα τραγούδι στο ράδιο μέσω εφαρμογής.
Παρόμοιες συμπεριφορές απόσπασης της προσοχής στην οδήγηση εκδηλώνονται με την
ανάπτυξη ταχύτητας, την κόπωση και τη χρήση αλκοόλ. Έχει διαπιστωθεί ότι η οδηγική
συμπεριφορά επηρεάζεται περισσότερο κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής κλήσης από ό,τι η οδήγηση υπό την επήρεια κατανάλωσης αλκοόλ με βαθμό 0,8 g/l BAC (ETSC, 2022). Μια τηλεφωνική κλήση ενδέχεται να επιφέρει πέρα από τη γνωστική απόσπαση, αλλαγή της
συναισθηματικής κατάστασης του/της οδηγού με αποτέλεσμα να επηρεάσει σε μεγαλύτερο
βαθμό τη δυνατότητα ελέγχου της συμπεριφοράς του/της.
Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα η εστίαση στο κινητό ανά χείρας για περισσότερο από 2 δευτερόλεπτα παράλληλα με την οδήγηση, ισοδυναμεί με 3.8 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμπλοκής σε τροχαία σύγκρουση, αριθμός σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση τον αντίστοιχο κίνδυνο από υπέρβαση του ορίου ταχύτητας κατά 10χλμ/ώρα (2.88), τη χρήση μαριχουάνας (3.16) και τις δυσκολίες λόγω κόπωσης (3.62).
Η χρήση κινητού κατά την οδήγηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η χρήση κινητού ανά χείρας παράλληλα με την οδήγηση αυξάνει την πιθανότητα πρόκλησης τροχαίου συμβάντος κατά 4 φορές (WHO, 2022). Παρότι είναι κατανοητό ότι η χρήση κινητού κατά την οδήγηση, συνιστά ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, εντούτοις ένα μεγάλο ποσοστό οδηγών αναφέρει ότι εμπλέκεται σε αυτήν την επικίνδυνη συνήθεια, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Στην Ευρώπη το 47.7% των οδηγών Ι.Χ. παραδέχεται μέσω αυτό-αναφοράς τη χρήση κινητού παράλληλα με την οδήγηση για ομιλία μέσω συσκευών hands-free για τα οποία συχνά υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι δεν αποσπούν την προσοχή – λανθασμένη διότι είναι η ομιλία και η γνωστική/ συναισθηματική εμπλοκή του ατόμου που προκαλούν την απόσπαση της προσοχής. Επιπλέον, το 28.6% των οδηγών στην Ευρώπη αναφέρει χρήση κινητού ανά χείρας και το 24.2% πληκτρολόγηση κειμένου παράλληλα με την οδήγηση (Pires et al., 2019).
Η έρευνα του «Fondation VINCI Autoroutes» (2022), παρέχει χρήσιμα δεδομένα για τη χρήση κινητού τηλεφώνου στο οδικό δίκτυο τόσο στην Ευρώπη όσο και στη χώρα μας. Όπως φαίνεται, περισσότεροι από τους μισούς οδηγούς αυτοκινήτων, μοτοσικλετιστές και πεζούς τηλεφωνούν την ώρα που οδηγούν ή περπατούν, με υψηλότερα ποσοστά για την χώρα μας όσον αφορά τους οδηγούς αυτοκινήτου και τους πεζούς:
- το 66% των οδηγών αυτοκινήτου τηλεφωνούν ενώ οδηγούν στην Ευρώπη ενώ στην
Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 77% - το 50% των τακτικών μοτοσικλετιστών τηλεφωνούν ενώ οδηγούν στην Ευρώπη ενώ στην
Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 39% - το 58% των πεζών τηλεφωνούν ενώ περπατούν στην Ευρώπη ενώ στην Ελλάδα το
αντίστοιχο ποσοστό είναι 67% - το 35% των τακτικών ποδηλατών τηλεφωνούν ενώ ποδηλατούν στην Ευρώπη ενώ στην
Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 32%
Η χρήση κινητού κατά την οδήγηση στη χώρα μας
Στην Ελλάδα, το 45.3% αναγνωρίζει ότι έχει μιλήσει κρατώντας στο χέρι το κινητό, ποσοστό που κατατάσσει τους Έλληνες στην κορυφαία τριάδα των χωρών της Ε.Ε. που χρησιμοποιεί κινητό στην οδήγηση. Παράλληλα, το 56.7% και το 31.9% των Ελλήνων οδηγών μιλά με hands free και πληκτρολογεί μήνυμα κατά τη διάρκεια της οδήγησης, αντίστοιχα.
Μπορεί το ελληνικό φιλότιμο να είναι μια σημαντική αξία αλλά περιστασιακά μπορεί να θέτει τον οδηγό σε κίνδυνο. Αυτό αποτυπώνεται από το γεγονός ότι οι Έλληνες/ίδες συχνά νιώθουν την ανάγκη να είναι συνεπείς στην επικοινωνία τους με το 7.8% (ποσοστό υψηλότερο από την υπόλοιπη Ε.Ε) να χρησιμοποιεί το κινητό στην οδήγηση γιατί θέλει να είναι σε διαρκή διαθεσιμότητα. Παράλληλα, το 7.2% των Ελλήνων οδηγών, επιδεικνύει εμπιστοσύνη στην ικανότητα να οδηγεί και ταυτόχρονα να ελέγχει τα μηνύματα στο κινητό ενώ η πλειοψηφία (71.6%) αναγνωρίζει ότι το να κρατάς το κινητό ανά χείρας είναι αιτία τροχαίας σύγκρουσης (Pires et al., 2019).
Σε σχέση με άλλες χώρες του κόσμου, οι Έλληνες οδηγοί αναφέρουν συμπεριφορές απόσπασης της προσοχής κατά την οδήγηση (π.χ. σύνταξη μηνύματος, έλεγχος social media) σε αρκετά υψηλό βαθμό, γεγονός που κατατάσσει τη χώρα μας στην 27η θέση ανάμεσα σε 49 χώρες του κόσμου. Το μεγαλύτερο ποσοστό απόσπασης αναφέρεται από τους πεζούς (63%) και εν συνεχεία από τους οδηγούς Ι.Χ. (32%), τους ποδηλάτες (23%) και τους μοτοσικλετιστές (16%) (NTUA, 2021).
Πιο πρόσφατα δεδομένα παρουσιάζουν μια ακόμη πιο ανησυχητική εικόνα: το 78% των Ελλήνων οδηγών παραδέχεται ότι παίρνει το βλέμμα του από το δρόμο για περισσότερο από 2 δευτερόλεπτα, ενώ το 83% παραδέχεται πως χρησιμοποιεί το τηλέφωνο κατά την οδήγηση, παρότι αναγνωρίζει την επικινδυνότητα της συμπεριφοράς αυτής (Ευρωβαρόμετρο, 2022).
Παράγοντες που σχετίζονται με χρήση κινητού στην οδήγηση
Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα (Pires et al., 2019), σε μεγαλύτερο κίνδυνο βρίσκονται οι νέοι άρρενες οδηγοί. Πιο συγκεκριμένα, οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυξημένη πιθανότητα χρήσης κινητού τηλεφώνου στην οδήγηση είναι οι εξής:
- Άρρεν φύλο
- Νεαρή ηλικία
- Υψηλότερη θέση επαγγελματικής απασχόλησης
- Υπερεκτίμηση της προσωπικής ικανότητας για multi-tasking διεργασίες
- Χαμηλότερη αντίληψη κινδύνου
- Μη υποστήριξη μηδενικής ανοχής στη χρήση κινητού κατά την οδήγηση
- Ανάγκη για διαθεσιμότητα ανά πάσα στιγμή
Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα (ΑΑΑ, 2020) που πραγματοποιήθηκε σε νέους οδηγούς της
Αυστραλίας βρέθηκε ότι:
- το 46% κοιτάει το κινητό ενώ το κρατά στο χέρι
- το 46% κοιτάει το κινητό ενώ το έχει στερεωμένο σε βάση
- το 31% χρησιμοποιεί φωνητικές εντολές
- το 75% χρησιμοποιεί εφαρμογές μουσικής στο σταμάτημα/ξεκίνημα φαναριού
- το 10% συμμετέχει σε συνομιλία chat ενώ κινείται με το όχημα
Η ίδια έρευνα (ΑΑΑ, 2020), αποκαλύπτει ότι οι στατιστικά σημαντικοί λόγοι που οι νέοι
χρησιμοποιούν το κινητό τους είναι:
- Η πρόθεση να το χρησιμοποιήσουν
- Η πεποίθηση ότι δεν είναι λάθος
- Βλέπουν ότι και οι φίλοι τους το κάνουν
- Βλέπουν ότι και οι γονείς τους το κάνουν (διαδικασίες κοινωνικής μάθησης)
- Άντληση ευχαρίστησης από τη χρήση
- Μη αναγνώριση κινδύνου
Σε αναζήτηση μιας αποτελεσματικής λύσης έναντι του κρίσιμου αυτού κινδύνου που θέτει η
απόσπαση της προσοχής κατά την οδήγηση λόγω χρήσης κινητού, το Πανεπιστήμιο του
Queensland στην Αυστραλία ζήτησε την εκτίμηση 32 εμπειρογνωμόνων οδικής ασφάλειας από 13 χώρες για το βαθμό επικινδυνότητας αυτής αλλά και άλλων κακών οδηγικών συνηθειών. Ως αποτέλεσμα της εκτεταμένης αυτής έρευνας και ανάλυσης αναγκών, δημιουργήθηκε η Πλατφόρμα DRIVE IN THE MOMENT από τον Αυστραλιανό Σύνδεσμο Αυτοκινήτου (ΑΑΑ), σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Queensland και προωθείται με την υποστήριξη της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αυτοκινήτου (FIA) σε όλο τον κόσμο ως καλή Πρακτική (Australian Automobile Association, 2020).
Πρόκειται, ουσιαστικά για μια εφαρμογή με φιλικό για τον/την χρήστη περιβάλλον όπου αρχικά, ο/η χρήστης εκτίθεται σε ενημερωτικό υλικό. Στη συνέχεια, ενθαρρύνεται να δομήσει ένα πλάνο για να αλλάξει τις συνήθειες του/της, χρησιμοποιώντας αποτελεσματικές μεθόδους της συμπεριφορικής επιστήμης. Το πλάνο αυτό περιλαμβάνει «Εάν-Τότε» σενάρια καθώς και εναλλακτικές αντιδράσεις που καλείται ο/η χρήστης να δεσμευτεί να υιοθετήσει. Οι εναλλακτικές είναι τόσο σε επίπεδο πρόληψης ή ελέγχου της συμπεριφοράς – όπως για παράδειγμα, «να απενεργοποίησω» ή «να θέσω σε λειτουργία σίγασης το κινητό», «να ενεργοποιήσω το Bluetooth/να ελέγξω τα mail, πριν ξεκινήσω τη διαδρομή» ή «να βάλω το κινητό μακριά μου» – όσο και σε επίπεδο σκέψης και κοινωνικής αποδοχής – π.χ. «σκέφτομαι τους αγαπημένους μου εάν σκοτωνόμουν ή τραυματιζόμουν», «σκέφτομαι πώς θα κινούμαι χωρίς δίπλωμα» ή «θυμάμαι ότι θέλω να συμβάλλω στο να γίνουν οι δρόμοι ασφαλέστεροι». Όσο περισσότερο χρησιμοποιείται το πλάνο τόσο ενισχύονται οι νέες συνδέσεις στον εγκέφαλο όσον αφορά στην εναλλακτική συμπεριφορά. Μακροχρόνια, αυτή η εφαρμογή επηρεάζει και τις προθέσεις του ατόμου, με αποτέλεσμα να είναι πιο πιθανό να εκδηλώσει ασφαλή οδηγική συμπεριφορά.
Η εφαρμογή Drive In The Moment μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε στα ελληνικά από το
Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς» με σκοπό την προώθηση αυτής της καλής
Πρακτικής στη χώρα μας και τον περιορισμό του κινδύνου λόγω απόσπασης από τη χρήση
κινητού κατά την οδήγηση. Είναι διαθέσιμη δωρεάν στο εξής link:
https://driveinthemoment.org/gr/.
