Στις 17 Ιουνίου, η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ψήφισε την κατάργηση των Ζωνών Χαμηλών Εκπομπών (ZFEs – Zones à Faibles Émissions).
Για τους εξωτερικούς παρατηρητές, το μέτρο – το οποίο ενδέχεται να απορριφθεί σε επόμενα στάδια της κοινοβουλευτικής διαδικασίας – φαντάζει απροσδόκητα απότομο, δεδομένου ότι η υπόλοιπη Ευρώπη κινείται προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης, όχι της κατάργησης, των ζωνών χαμηλών εκπομπών. Τι συμβαίνει, λοιπόν, στη Γαλλία;
Από την πρωτοπορία στην αμφισβήτηση
Το 2016, το Παρίσι έγινε η πρώτη γαλλική πόλη που εισήγαγε ZFE. Το σύστημα, βασισμένο στο σήμα Crit’Air, απαγόρευε την κυκλοφορία των πιο ρυπογόνων οχημάτων στο κέντρο της πόλης κατά τις καθημερινές.
25 πόλεις
Αρχικά, το σύστημα επεκτεινόταν αργά, αλλά το 2019, με νέο νόμο, οι ZFEs έγιναν υποχρεωτικές σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Το 2021, ένας ακόμη πιο αυστηρός νόμος επέβαλε τη δημιουργία ZFE σε κάθε μητροπολιτική περιοχή με πάνω από 150.000 κατοίκους έως το τέλος του 2024. Μέχρι σήμερα, το σύστημα έχει επεκταθεί σε 25 πόλεις – μεταξύ αυτών το Στρασβούργο, η Νίκαια και η Μασσαλία – με διαφοροποιημένους περιορισμούς.
Για τους υποστηρικτές του, το σύστημα ZFE αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο της περιβαλλοντικής πολιτικής, καθώς περιόριζε την κυκλοφορία οχημάτων υψηλής ρύπανσης στα αστικά κέντρα.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση σχετιζόταν με περίπου 40.000 πρόωρους θανάτους ετησίως στη Γαλλία, κυρίως λόγω εκπομπών διοξειδίου του αζώτου (NO₂) και αιωρούμενων σωματιδίων (PM2.5 και PM10) από την κυκλοφορία. Οι ZFEs συνέβαλαν σημαντικά στη μείωση αυτών των τιμών. Επιπλέον, είχαν θετικό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, ενισχύοντας τη μετάβαση προς καθαρότερα οχήματα, κυρίως ηλεκτρικά (BEV) και plug-in υβριδικά (PHEV).
Ευρεία αντίσταση
Ωστόσο, το σύστημα προκάλεσε εκτεταμένη αντίσταση. Οι περιορισμοί των ZFEs θεωρήθηκαν κοινωνικά άδικοι (χτυπώντας περισσότερο τα φτωχότερα στρώματα) και επιβλαβείς για την οικονομική ανάπτυξη.
Σύμφωνα με οργανισμούς όπως η Ligue de Défense des Conducteurs («Λίγκα Υπεράσπισης Οδηγών»), οι ZFEs δημιούργησαν μορφή «κοινωνικού αποκλεισμού», καθώς εκατομμύρια πολίτες αποκλείστηκαν από τα αστικά κέντρα επειδή δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν νεότερα, λιγότερο ρυπογόνα οχήματα.
Η αντικατάσταση ενός οχήματος Crit’Air 3 με συμβατό προς ZFE μπορούσε να κοστίσει χιλιάδες ευρώ, ενώ οι κρατικές επιδοτήσεις (όπως το λεγόμενο «κοινωνικό leasing») αποδείχθηκαν ανεπαρκείς και εξαντλούνταν γρήγορα.
Επιπλέον, η εφαρμογή των ZFEs ήταν ασυνεπής: στη Λυών εφαρμόζονταν περιορισμοί σε όλα τα οχήματα, ενώ στη Νανσύ μόνο στα επαγγελματικά. Αυτές οι αποκλίσεις, σε συνδυασμό με προβληματική επικοινωνία και σχεδόν ανύπαρκτη επιβολή κανόνων (χωρίς αυτοματοποίηση), διαβρώσαν την εμπιστοσύνη του κοινού στο σύστημα.
Αγορά μεταχειρισμένων
Το σύστημα ZFE έπληξε και την αγορά μεταχειρισμένων: η αξία οχημάτων με σήμα Crit’Air 3, 4 και 5 κατακρημνίστηκε, αφήνοντας τους ιδιοκτήτες με απαξιωμένα περιουσιακά στοιχεία που δεν μπορούσαν ούτε να χρησιμοποιήσουν ούτε να πουλήσουν σε δίκαιη τιμή. Οι μικρές επιχειρήσεις – ιδίως εκείνες με παλιά φορτηγά διανομής – βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, με πολλές να αδυνατούν να ανανεώσουν το στόλο τους.
Πολιτική και κοινωνική αντίδραση
Η κατάργηση των ZFEs από την Εθνοσυνέλευση ήταν το αποκορύφωμα μιας αυξανόμενης πολιτικής αντίδρασης, με επικεφαλής κόμματα όπως το Rassemblement National (RN) και το La France Insoumise (LFI), τα οποία χαρακτήρισαν το σύστημα ως μορφή «τιμωρητικής οικολογίας» (“écologie punitive”).
Πίσω από την πολιτική αυτή αντίδραση κρύβεται ένα κοινωνικό αίσθημα έντονα αντι-ελιτίστικο, ανάλογο με αυτό του κινήματος των «Κίτρινων Γιλέκων», που προκλήθηκε από τις αυξήσεις στον φόρο καυσίμων και κατέληξε σε μαζικές, βίαιες και διαρκείς διαδηλώσεις.
Νόμος απλοποίησης
Η πρόταση κατάργησης των ZFEs εντάχθηκε στον λεγόμενο νόμο «απλοποίησης» και εγκρίθηκε από βουλευτές του RN, του LFI και ορισμένα μέλη του κόμματος του Προέδρου Μακρόν – με τους σοσιαλιστές, τους κεντρώους και τους οικολόγους να καταψηφίζουν. Αντίθετη κυβερνητική πρόταση για διατήρηση ZFEs μόνο σε Παρίσι και Λυών απορρίφθηκε.
Παρότι υπάρχει ακόμη πιθανότητα να διασωθεί ένα τμήμα του συστήματος σε επόμενα στάδια της διαδικασίας, φαίνεται απίθανο να επιβιώσει με την τρέχουσα μορφή του – αν και το πότε ακριβώς θα καταργηθεί μένει ασαφές.
Ίσως η κυβέρνηση να επιχειρήσει ένα νέο, λιγότερο άκαμπτο και πιο λειτουργικό μοντέλο. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το υβριδικό σύστημα του Μιλάνου, το οποίο συνδυάζει απαγόρευση ρυπογόνων οχημάτων σε μία ζώνη και επιβολή τέλους συμφόρησης σε μια άλλη.
Περιφερειακό μωσαϊκό
Στο μεταξύ, η επανεισαγωγή ρυπογόνων οχημάτων στις πρώην ZFEs αναμένεται να αντιστρέψει τις βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα, να αυξήσει τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία και να θέσει τη Γαλλία σε κίνδυνο κυρώσεων από την ΕΕ για μη συμμόρφωση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Ορισμένες πόλεις – όπως το Μπορντό και το Στρασβούργο – έχουν ήδη δηλώσει την πρόθεσή τους να διατηρήσουν μέτρα για την ποιότητα του αέρα με τοπικά, εναλλακτικά εργαλεία. Αυτό όμως θα οδηγήσει σε ένα περιφερειακό μωσαϊκό κανονισμών και συνολικά χειρότερη ατμόσφαιρα – το χειρότερο και από τους δύο κόσμους.
Ένα ευρύτερο δίδαγμα
Το γαλλικό αυτό φιάσκο δεν πρέπει να γίνει αφορμή για «γαλλική Schadenfreude» από άλλους Ευρωπαίους. Σε κάθε χώρα, η αντίδραση σε περιβαλλοντικές πολιτικές – όταν αυτές θεωρούνται φιλο-ελιτίστικες και αντικοινωνικές – ενισχύεται, απειλώντας την πρόοδο προς τους στόχους βιωσιμότητας. Παρόμοια πισωγυρίσματα είναι πιθανό να εμφανιστούν και αλλού. Είναι ένας κίνδυνος που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε.
